Gmina Sokoły posiada gminną ewidencję zabytków, która zgodnie z wymogami ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami ma formę zbioru kart adresowych zabytków.
Gminna ewidencja stanowi zbiór otwarty, w razie potrzeby będzie uzupełniana i weryfikowana.
Ewidencja Zabytków Gminy Sokoły obejmuje wszystkie obiekty zabytkowe objęte ochrona prawną poprzez wpis do rejestru zabytków województwa podlaskiego oraz obiekty z wojewódzkiej ewidencji zabytków, w tym także stanowiska archeologiczne. Łącznie, gminna ewidencja zabytków Gminy Sokoły obejmuje dwadzieścia dziewięć obiektów zabytkowych oraz 166 stanowisk archeologicznych.
Zabytki oraz obiekty architektury i budownictwa
a) zabytki sakralne
Na terenie gminy zabytkową architekturę sakralną reprezentują:
W Sokołach: Kościół cmentarny, barokowy, dawna cerkiew unicka bazylianów z 1758 roku, przeniesiona do Sokół z Tykocina w 1833 r. Drewniany, konstrukcji zrębowej, szalowany, jednonawowy, na planie prostokąta, zamkniętego od strony pn. trójbocznie; przy części prezbiterialnej od wsch. prostokątna, niska zakrystia. To najstarszy zabytek drewnianego budownictwa sakralnego znajdujący się na terenie gminy. Na cmentarzu grzebalnym znajduje się również dzwonnica wystawiona w 1835 roku. Drewniana, na rzucie prostokąta, dach namiotowy, kryty blachą.
W gminnej ewidencji zabytków znajduje się młyn motorowy, murowany, dwukondygnacyjny z dwuspadowym dachem krytym dachówką, wzniesiony ok. 1930 roku. Mieści się w Sokołach przy ulicy Tykocińskiej. Nie zachowały się natomiast wiatraki wiatrowe, które również występowały na terenie gminy.
Na uwagę zasługuje również znajdujący się we wsi Jamiołki Piotrowięta, wiadukt kolei Łapy – Ostrołęka budowanej w końcu XIX wieku (1893 r.). Został on zniszczony przez wycofujących się Niemców w 1944, obecny został wybudowany w 1954 r.
Układ drogowy na terenie gminy kształtował się wraz z początkiem osadnictwa w XV wieku i regulowany był w następnych stuleciach w miarę rozwoju. W pierwszej połowie XX wieku, głównie w latach pięćdziesiątych, wybrukowano większość dróg. W ostatnich latach zmodernizowano prawie wszystkie drogi w gminie Sokoły.
Na terenie gminy nie zachowały się zespoły parkowe, nie wspominają o nich znane źródła pisane. Na uwagę zasługuje jednak alej lipowa wiodąca do Zespołu Szkół Rolniczych w Krzyżewie. Drzewa zasadzone zostały w 1917 roku.
Na terenie gminy, we wsi Bruszewo znajdują się dwa cmentarze z okresu I wojny światowej (1915 rok). Przy wyjeździe ze wsi w kierunku Faszcz znajduje się cmentarz żołnierzy niemieckich, a przy drodze z Bruszewa do Rusi Starej cmentarz żołnierzy rosyjskich. Oba są wpisane do rejestru zabytków. Kolejny cmentarz żołnierzy niemieckich z tego samego okresu również wpisany do rejestru znajduje się w Rzącach. Na terenie miejscowości Sokoły znajdował się również cmentarz żydowski, przy ul. Nowy Świat.
Tereny gminy Sokoły leżą w sąsiedztwie doliny Narwi, ta zaś od wieków była drogą komunikacyjną i przyciągała osadników. Potwierdzają ten fakt zarówno archeolodzy, jak i językoznawcy. Według tych ostatnich, w dorzeczu rzeki Śliny, dopływu Narwi, przed przybyciem tu plemion bałtyckich i słowiańskich, żyły bliżej nieokreślone ludy indoeuropejskie, które nadały nazwy obiektom wodnym. W XII-XIII wieku było to terytorium Zlińców, najdalej na południe wysuniętej części osadnictwa Jaćwingów. W XIII w zaczęli tu przybywać coraz liczniej Mazowszanie, którym ochronę dawał gród kasztelański Święck.
