Tereny gminy Sokoły leżą w sąsiedztwie doliny Narwi, ta zaś od wieków była drogą komunikacyjną i przyciągała osadników. Potwierdzają ten fakt zarówno archeolodzy, jak i językoznawcy. Według tych ostatnich, w dorzeczu rzeki Śliny, dopływu Narwi, przed przybyciem tu plemion bałtyckich i słowiańskich, żyły bliżej nieokreślone ludy indoeuropejskie, które nadały nazwy obiektom wodnym. W XII-XIII wieku było to terytorium Zlińców, najdalej na południe wysuniętej części osadnictwa Jaćwingów. W XIII wieku zaczęli tu przybywać coraz liczniej Mazowszanie, którym ochronę dawał gród kasztelański Święck. W tym okresie dorzecze Śliny i Narwi uznaje się za obszar pogranicza.
W: Miasta i miasteczka w regionie łomżyńskim w XIX i XX wieku, po red. Adama Dobrońskiego, Łomża 2003, ISBN 83-86175-22-2, s. 147-157.
Sokoły w ciągu ponad pięciu i pół wieków swego istnienia wykazywały się większą prężnością rozwojową spośród innych okolicznych, drobnoszlacheckich osad mazowieckich na pograniczu Mazowsza i Podlasia. Pierwsze historyczne wzmianki pisane odnoszą się do roku 1446. Osada założona została przez braci Sokołów, protoplastów rodu Sokołowskich herbu Gozdawa. Oznaką trwałości osady był pierwszy zbudowany tu jeszcze przed 1471 r. kościół drewniany pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP oraz świętych Mikołaja Wyznawcy i Doroty. Kościół był uposażony przez Stanisława Sokoła, Jana Kruszewskiego i ich braci, dziedziców Sokół i Kruszewa (nadanego w 1426 r.).
Stanowiska archeologiczne na terenie gminy Sokoły to znajdujące się w obrębie wsi Jamiołki Kowale cmentarzysko kurhanowe pochodzące z okresu wpływów rzymskich. Jest ono wpisane do rejestru zabytków (nr rej. A-158 z dnia 10. 11. 1970 r.). Interesujące jest również grodzisko znajdujące się na wschód od wsi Waniewo - na kępie między ramionami Narwi w połowie przeprawy przez rozlewisko. Według zachowanych źródeł pisanych w XVI wieku miał się tam znajdować zamek wzniesiony przez Radziwiłłów.
WANIEWO
Początki miasta
Waniewo leży w gminie Sokoły, powiat wysokomazowiecki. Położone jest nad lewym brzegiem rzeki Narew. Zostało założone jako mazowiecki gród graniczny, strzegący przeprawy na Narwi, następnie w XV wieku stało się własnością książąt litewskich. W 1447 r. wzmiankowane jest istnienie mostu. W 1447 r. sędzia łomżyński Stefan z Kobylina zaświadczał, że Trojan, rajca łomżyński, dostarczył 60 wiązek dobrego wańczosu (okorowanych klepek) do wyznaczonego miejsca w Waniewie, koło mostu.
W 1509 r. (według innych źródeł w 1501 r.) Waniewo zostało nadane Mikołajowi Radziwiłłowi, wojewodzie wileńskiemu. Radziwiłł uzyskał 20 czerwca 1510 r. w Krakowie przywilej na lokowanie miasta na prawie chełmińskim i pobierania myta za przejazd po nowozbudowanym moście od króla Zygmunta I.
Waniewo, po powiększeniu dóbr o Kruszewo, Śliwno, Izbiszcze i Pańkowicze, stanowiło trzeci obok Goniądza i Rajgrodu, ośrodek podlaskich dóbr Radziwiłłów.
W roku 2011 na portalu Podlaskiej Biblioteki Cyfrowej ukazało się moje opracowanie Historia genealogiczna Jamiołkowskich. W międzyczasie dalej intensywnie przeglądałem skany dokumentów kolejnych ksiąg co przynosiło nowe ustalenia wskazujące na potrzebę korekt i uzupełnień. Równolegle pracowałem nad historią rodową, tworząc wywody poszczególnych krzów Jamiołkowskich za okres od roku 1528 (najstarszego zachowanego Popisu szlachty) do – najogólniej - przełomu XVII i XVIII wieków (w tym opracowaniu to część II).
