Badania wykopaliskowe wykonywano z inicjatywy Wójta Gminy Sokoły – Józefa Zajkowskiego na podstawie umowy o współpracy zawartej pomiędzy PAN a władzami gminy Sokoły, miasta Choroszcz i Narwiańskiego Parku Narodowego.
Źródła historyczne dzielą się na materialne i niematerialne. Wśród źródeł materialnych wyróżnia się źródła pisane – zawierające utrwalona informację – oraz źródła niepisane – rzeczowe. Źródła pisane utwierdzane są źródłami niepisanymi, a w szczególności przez wykopaliska archeologiczne.
W celu potwierdzenia historycznych wartości Waniewa i przeprawy mostowej zostały przeprowadzone badania, które potwierdziły istnienie obiektu w miejscowej tradycji.
Pan Wojciech Bis – z Instytutu Archeologii i Etnologii PAN w Warszawie przedstawił wyniki badań w poszczególnych latach. W roku 2009 badania wykopaliskowe umożliwiły odsłonięcie bruku, reliktów konstrukcji drewnianych i zabytków takich jak: naczynia ceramiczne, kafle, naczynia szklane, wyroby metalowe. W roku 2014 odsłonięto kolejne partie bruku, narożnik drewnianego budynku, podstawę pieca grzewczego. Pozyskano również zabytki ruchome, głównie fragmenty naczyń, kafle, kości zwierzęce. Trzeci sezon prac w 2016 r. przyniósł najwięcej informacji o drewnianej zabudowie zamku. Odsłonięto zarysy kilku pomieszczeń we wnętrzu dużego budynku mieszkalnego – jak stwierdził naukowiec – umożliwiło to określenie prawdopodobnej wielkości i konstrukcji. Po zakończeniu prac terenowych wykonano konserwację i rekonstrukcję zabytków i wybranych naczyń.
Wszystkie pozyskane przedmioty pochodzą z pierwszej połowy XVI wieku – czyli od powstania strażnicy radziwiłłowskiej do jej spalenia.
Pani Magdalena Bis przedstawiła prezentację nt. „Co wiemy o zamku Gasztołdów w Tykocinie dzięki badaniom archeologicznym?”.
Źródła kultury materialnej są cenne nie tylko dla poznania historii waniewskiego zamku, ale w zestawieniu z zabytkami pozyskanymi z innych obiektów, funkcjonujących w tym samym czasie, pozwalają poznać obraz życia na pograniczu polsko-litewskim.
„Zamczysko” wzbudza zainteresowanie turystów i okolicznych mieszkańców, stanowi teren bardzo cenny dla badaczy. Mamy nadzieję, na kontynuowanie prac w przyszłości.
Temat został przedstawiony również na XIX Sesji Rady Gminy Sokoły odbywającej się tego samego dnia. Podsumowanie badań miało miejsce również w audycji radiowej Radia Białystok oraz w Telewizji Polskiej.
Agnieszka Kurzyna
CKB w Sokołach
